Μετά από την e-υγεία, περνάμε πλέον στην m-υγεία . Μέσα από μια πληθώρα εφαρμογών στα έξυπνα κινητά , αναπτύσσονται και οι εφαρμογές που σχετίζονται με την υγεία. Υπό προϋποθέσεις, η κινητή πληροφορική μπορεί να βοηθήσει τους φαρμακοποιούς να διαδραματίσουν ζωτικό ρόλο στις υπηρεσίες υγείας προς τους ασθενείς και να διευρύνουν τον ρόλο τους.
Με την καθολική σχεδόν διάδοση των smartphones, υπάρχει πληθώρα εφαρμογών,
ιδιαίτερα στην ευρώπη, που σχετίζονται έμεσα ή άμμεσα με την υγεία και αναφέρονται συνήθως ως mHealth Αpps. Πρόκειται για εφαρμογές καθοδήγησης που δρουν τυπικά ως προσωπικοί βοηθοί στον αθλητισμό, τη δίαιτα, τη διακοπή καπνίσματος, σε συγκεκριμένες χρόνιες παθήσεις κτλ. Αρκετές από αυτές κάνουν χρήση ενσωματωμένων τεχνολογιών που διαθέτουν τα κινητά για να μετρήσουν πχ πόσο περπατάμε κάθε μέρα ή συνδέονται με εξωτερικούς αισθητήρες για την παρακολούθηση και καταγραφή ζωτικών λειτουργιών. Υπάρχουν επίσης εφαρμογές που βοηθούν στην ενημέρωση και σωστή χρήση των φαρμάκων από τον ασθενή αλλά και στην ενδυνάμωση της σχέσης του και των υπηρεσιών που λαμβάνει από το φαρμακείο: για παράδειγμα σε αρκετές χώρες οι ασθενείς μπορούν όχι μόνο να αναζητήσουν το φαρμακείο τους χρησιμοποιώντας το smartphone τους, αλλά να στείλουν τη συνταγή τους, να έχουν ένα σύστημα συναγερμού για να παρακολουθούν καλύτερα τη θεραπεία τους και ακόμη και να ζητούν συμβουλές στέλνοντας ένα ηλεκτρονικό μήνυμα.
Μεγάλες προσδοκίες υπάρχουν για τις λύσεις που αφιερώνονται στην παρακολούθηση χρόνιων παθολογιών και ασθενών μετά τη νοσηλεία. Για να βοηθήσει τη διαβητική μητέρα του ο γάλλος Benoit Mirambeau σχεδίασε το DiabiLive, μια εφαρμογή που έλαβε βραβείο καινοτομίας στην έκθεση CES στο Λας Βέγκας το 2017. Ο ασθενής θα πρέπει απλά να καταγράψει το επίπεδο σακχάρου στο αίμα του και ενδεχομένως τη σύνθεση των γευμάτων του και τη σωματική του δραστηριότητα, έτσι ώστε οι αλγόριθμοι να υπολογίζουν τη δόση της ινσουλίνης που πρόκειται να εγχυθεί. Όλα τα δεδομένα μπορούν να προβληθούν από τα άτομα που φροντίζουν τον ασθενή και τον επιβλέποντα γενικό ιατρό ή ο διαβητολόγο.
Μια αντίστροφη προσέγγιση από την παραπάνω ακολουθούν οι εφαρμογές που δεν ζητούν από τον χρήστη να εισάγει ο ίδιος δεδομένα, αλλά μπορούν να επικοινωνούν αυτόματα με ειδικές συσκευές μέτρησης ζωτικών λειτουργιών τις οποίες διαθέτουν οι χρήστες στο σπίτι τους, ή που μπορούν να βρίσκονται στο φαρμακείο. Στην τελευταία έκθεση PharmagoraPlus παρουσιάστηκε ο κινητός σταθμός VisioCheck της εταιρείας BewellConnect ο οποίος μπορεί να εξοπλίσει τους χώρους των φαρμακείων με μια σύγχρονη υπηρεσία τηλεδιάγνωσης, παρέχοντας μεταξύ άλλων μέτρηση γλυκόζης αίματος και αρτηριακής πίεσης.
Ο ασθενής ως κύριος των δεδομένων του
Ένα έμμεσο όφελος που προκύπτει από τη χρήση των περισσοτέρων mHealth App είναι η αποθήκευση από την εφαρμογή των δεδομένων που εισάγονται η συλλέγονται, δηλαδή η αυτόματη δημιουργία ιστορικού. Αυτό δίνει στον χρήστη τη δυνατότητα να παρακολουθεί την πρόοδό του πχ στο πρόγραμμα άθλησης ή δίαιτας που ακολουθεί αλλά και στον ιατρό του να ελέγχει την πορεία μια παθολογικής κατάστασης, ρυθμίζοντας κατάλληλα την ενδεικνυόμενη αγωγή. Ως αποτέλεσμα της διεθνούς τάσης “ο ασθενής ως κύριος των δεδομένων του”, ζήτηση υπάρχει και για mHealth Apps τήρησης ιατρικού φακέλου οι οποίες ιδανικά θα επιτρέπουν την εύχρηστη και ασφαλή ψηφιακή αποθήκευση και μετάδοση διαγνωστικών εξετάσεων, ιατρικών πορισμάτων κτλ.
Διάδοση των mHealth Apps
Ίσως η πιο ενδιαφέρουσα έρευνα αναφορικά με τη διάδοση των εφαρμογών υγείας και πως αυτές αξιολογούνται από το ευρύ κοινό και τους φαρμακοποιούς της κοινότητας δημοσιεύθηκε το 2017 στο περιοδικό Pharmacy. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο και έδειξε πως οι πολλοί φαρμακοποιοί (56%) ήταν ενήμεροι για την ύπαρξη εφαρμογών και οι περισσότεροι από αυτούς (60%) δεν δίσταζαν να τις προτείνουν στους πελάτες τους. Η μεγάλη πλειοψηφία του κοινού δεν χρησιμοποιούσε ή δεν είχε καν γνώση για την ύπαρξη εφαρμογών υγείας. Στην μειοψηφία των “τεχνολογικά μορφωμένων” χρηστών που χρησιμοποιούσαν εφαρμογές στο κινητό τους, η επικρατούσα άποψη ήταν πως οι οι εφαρμογές υγείας είναι γενικά χρήσιμες και συντελούν στην επίτευξη ενός πιο υγεινού τρόπου ζωής, αναφέρθηκαν ωστόσο επιφυλάξεις για την ευχρηστία και την ασφάλεια που παρέχουν. Ένα από τα κεντρικά συμπεράσματα της έρευνας είναι πως η πλειοψηφία των συμμετεχόντων θα επιθυμούσαν ο φαρμακοποιός τους να τους υποδεικνύει και ενημερώνει σχετικά με εφαρμογές υγείας και πως θα τον εμπιστευόντουσαν πλήρως σε αυτόν τον ρόλο.
Mobile app, web app, progressive app.. Ποιά η διαφορά; Τεχνικά, ένα mobile app (ή native app) είναι μια ‘εφαρμογή’ που ‘τρέχει’ στο κινητό η στο tablet, και πρέπει πριν τη χρησιμοποιήσουμε να την ‘κατεβάσουμε’ στη συσκευή μας. Ένα web app δεν χρειάζεται εγκατάσταση, καθώς είναι στην ουσία ένας ιστότοπος, απαιτεί όμως online σύνδεση για να το χρησιμοποιήσουμε. Οι progressive apps είναι μια πιο πρόσφατη τεχνολογία που συνδυάζει τα πλεονεκτήματα των παραπάνω και αρκετοί αναμένουν πως θα επικρατήσει στο μέλλον.
Μερικά applications υγείας για smartphone
Everyday Health
Tips υγείας και ιατρικές συμβουλές. Δωρεάν (iphone)
Sleep Cycle Alarm clock
Αναλύει τις φάσεις του ύπνου ξυπνώντας μας όταν κρίνει πως έχουμε αναπαυθεί όσο χρειάζεται. 0,79 ευρώ (iphone)
Instant Heart Rate
Μετρά ανά μία ώρα τον καρδιακό παλμό, δημιουργώντας έτσι ένα καρδιογράφημα σε πραγματικό χρόνο. Δωρεάν (iphone, android)
Ontrack Diabetes
Παρακολουθεί τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα, την αρτηριακή πίεση, αλλά και το διατροφικό status του ασθενή. Δωρεάν (android)
eRx.gr
Παρέχει πληροφορίες, κατηγοριοποίηση ATC, τιμές, υπολογισμό αξίας συνταγής για όλα τα σκευάσματα που κυκλοφορούν στην Ελληνική Αγορά και Οδηγίες Χρήσης (PL) και Σύνοψη Χαρακτηριστικών Προϊόντων (SPC) για τα περισσότερα από αυτά. Δωρεάν (web app).
e-Φάρμακα
Περιέχει τις τιμές για 13.000 και πλέον φαρμακευτικών σκευασμάτων που κυκλοφορούν στην Ελληνική Αγορά (όπως έχουν ανακοινωθεί από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης). 0,79 ευρώ (όλα τα λειτουργικά)
Το Κόβω
Εφαρμογή που μπορεί να βοηθήσει στην ελάττωση ή οριστική διακοπή του καπνίσματος, παρέχοντας κίνητρα: πληροφορίες για τα χρήματα που έχουν εξοικονομηθεί, οφέλη για την υγεία ανάλογα με τη συχνότητα καπνίσματος κ.λπ. 0,79 ευρώ (όλα τα λειτουργικά)
St John Ambulance First Aid
Παρέχει οδηγίες βήμα προς βήμα σε περιπτώσεις τραυματισμών ή άλλων θεμάτων υγείας. 2,99 ευρώ (iphone)
Woman Log Pro Calendar
Εφαρμογή που καταγράφει τον γυναικείο κύκλο και τις γόνιμες ημέρες. Δωρεάν (android)
White Noise Lite
Προσφέρει μία ποικιλία ήχων για χαλάρωση ή ύπνο. Δωρεάν (android)
Προκλήσεις
Παρά τον μεγάλο αριθμό τους είναι γενικά αποδεκτό πως οι εφαρμογές υγείας βρίσκονται ακόμη σε σχετικά πρώιμο στάδια εξάπλωσης και τεχνολογικής ωρίμανσης. Τα βασικά εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν για να αυξηθεί η χρησιμότητα και η διάδοσή τους είναι:
- Ενημέρωση του κοινού και εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας σε θέματα ηλεκτρονικής υγείας. Σημαντικό ρόλο εδώ μπορούν να επιτελέσουν οι επαγγελματικοί φορείς, όπως συμβαίνει σε πολλές χώρες. Για παράδειγμα στην Αγγλία το CPPE (Centre for Pharmacy Postgraduate Education) διατηρεί ένα μητρώο με τα “διαπιστευμένα” mHealth Apps. Η λίστα ανανεώνεται και εμπλουτίζεται συνεχώς και την χρησιμοποιούν όλο και περισσότεροι φαρμακοποιοί προκειμένου να συμβουλεύουν κατάλληλα τους πελάτες τους.
- Ευχρηστία και εργονομία. Η ευχρηστία είναι σημαντική για κάθε εφαρμογή κινητού, αποκτά όμως μέγιστη αξία στις εφαρμογές υγείας καθώς η χρήση τους, σε αντίθεση με apps π.χ. κοινωνικής δικτύωσης ή παιχνίδια, δεν συνιστά συνήθως μια επιθυμητή εμπειρία. Μια εφαρμογής για διαβητικούς όπου χρειάζονται 8 κλικ για να εισαχθεί η μέτρηση του σακχάρου στο αίμα αποθαρρύνει τον χρήστη. Επίσης ο μεγάλος χρόνος “κατεβάσματος” και εγκατάστασης μιας εφαρμογής δυσκολεύει την διάδοσή της. Πλεονέκτημα εδώ έχουν οι web apps οι οποίες δεν χρειάζονται καν εγκατάσταση στο κινητό, απαιτούν όμως να είμαστε online κατά τη χρήση τους.
- Διαλειτουργικότητα. Ιδανικά μία εφαρμογή υγείας οφείλει να επικοινωνεί με διαγνωστικές και άλλες ψηφιακές συσκευές ευεξίας και υγείας χωρίς καμία παρέμβαση του χρήστη. Εξίσου απρόσκοπτη πρέπει να είναι η μετάδοση των δεδομένων προς τρίτους φορείς, π.χ. τον ιατρό ή φαρμακοποιό του χρήστη.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα παραπάνω κριτήρια δεν τηρούνται συχνά και θεωρείται πως μόνο το 1% σχεδόν των εφαρμογών είναι αξιόλογες. Πολύ σημαντικό είναι και το θέμα της ιδιωτικότητας και της ασφάλειας, το οποίο εξετάζουμε στη συνέχεια.
Η δωρεάν διάθεση δημιουργεί ερωτήματα
Πολλές εφαρμογές υγείας είναι δωρεάν ή κοστίζουν ελάχιστα, πράγμα το οποίο προβληματίζει σχετικά με το επιχειρηματικό τους μοντέλο. Αρκετές διατίθενται δωρεάν από οργανισμούς ή φορείς που επιδιώκουν την προβολή τους, κάτι που δεν είναι μεμπτό από μόνο του. Δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι πάντα τόσο αθώα καθώς πολλές “δωρεάν” εφαρμογές εμπορεύονται τα προσωπικά και ιατρικά δεδομένα που συλλέγουν από τους χρήστες τους, και συνήθως χωρίς να έχουν καν την έγκρισή τους. Σε μια πρόσφατη έρευνα Ελλήνων και Ισπανών ερευνητών που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό IEEE Access, αξιολογήθηκαν σε βάθος 20 δημοφιλείς εφαρμογές υγείας για συσκευές με λειτουργικό Android, που οι χρήστες μπορούν να κατεβάσουν δωρεάν μέσω του Google Play. Διαπιστώθηκε ότι οκτώ στις δέκα μεταδίδουν σε τρίτες εταιρείες ευαίσθητα στοιχεία σχετικά με την υγεία των ανυποψίαστων χρηστών, ένα συμπέρασμα που οι ίδιοι οι ερευνητές χαρακτήρισαν “ανησυχητικό”.
Ο μελλοντικός ρόλος του Φαρμακοποιού
Ο φαρμακοποιός μπορεί να διαδραματίσει έναν πρωταγωνιστικό ρόλο στο πεδίο που διαμορφώνει η χρήση και διάδοση των εφαρμογών υγείας. Πρόκειται υπό μία έννοια για μια νέα μορφή του κλασικού συμβουλευτικού ρόλου που είχε πάντοτε ο φαρμακοποιός σε θέματα πρόληψης, διατροφής, χρήσης ιατρικών συσκευών προσωπικής χρήσης κτλ. Ο νέος αυτός ρόλος προϋποθέτει δύο πράγματα: Αφενός μία γενική τεχνολογική μόρφωση και εγρήγορση για τον φαρμακοποιό και αφετέρου εξειδικευμένη γνώση πάνω σε συγκεκριμένα mHealth Apps.
- Το πρώτο μοιάζει σχετικά δύσκολο για αρκετούς από εμάς και οι νεότεροι φαρμακοποιοί έχουν σίγουρα ένα προβάδισμα, είναι όμως κάτι που λύνεται με λίγη προσπάθεια και την αξιοποίηση της πληθώρας πηγών που υπάρχουν στο διαδίκτυο. Για παράδειγμα στο youtube κυκλοφορούν αναρίθμητοι οδηγοί – σύντομα βιντεάκια – με πληροφορίες και οδηγίες για κάθε τι που σχετίζεται με την τεχνολογία.
- Το δεύτερο, δηλαδή η γνώση συγκεκριμένων κινητών εφαρμογών υγείας, απαιτεί κατά τη γνώμη μας μία πιο σταδιακή και δομημένη προσέγγιση. Όπως αναφέρθηκε, από τις χιλιάδες mHealth Apps που υπάρχουν λίγες είναι πραγματικά αξιόλογες. Για το λόγο αυτό ίσως είναι επιθυμητή η δημιουργία ενός μητρώου “εγκεκριμένων” mHealth Pharmacy Apps, σε πανευρωπαϊκό ή/και εθνικό επίπεδο, τα οποία θα περιλαμβάνουν μόνο τις πιο αξιόλογες και απόλυτα ασφαλείς εφαρμογές. Έτσι θα ξεχωρίσει “η ήρα από το στάρι” και θα διευκολυνθεί ουσιαστικά και η κατάρτιση των φαρμακοποιών.
Το φαρμακείο βρίσκεται στο επίκεντρο εφαρμογών υγείας οι οποίες κυκλοφορούν η αναμένεται σύντομα να κυκλοφορήσουν στο εξωτερικό. Στο πολύ κοντινό αυτό μέλλον ο φαρμακοποιός δεν πρέπει να περιοριστεί στον ρόλο του εξειδικευμένου πωλητή mHealth Apps ή του εκφραστή απόψεων για το ποιά εφαρμογή βρίσκεται στη μόδα. Ο ασθενής έχει ανάγκη από έναν νόμιμο επαγγελματία υγείας που θα τον εμπιστεύεται ως σύμμαχο και οδηγό στην αξιοποίηση των αυξανόμενων δυνατοτήτων των εφαρμογών υγείας, χωρίς να χαθεί στο λαβύρινθο της τεχνολογίας. Ο φαρμακοποιός τηρεί τις τυπικές και ουσιαστικές προϋποθέσεις για τον ρόλο αυτό περισσότερο από κάθε άλλον.
“Security and Privacy Analysis of Mobile Health Applications: The Alarming State of Practice,” in IEEE Access, vol. 6, pp. 9390-9403, 2018.